"De waarheid bevriest nooit dingen": interview met Robert Maggiori, Raphael Zagury-Orly en Charlotte Casiraghi op de Filosofische Bijeenkomsten in Monaco

Al tien jaar lang hebben de Filosofische Ontmoetingen van Monaco zich "tot taak gesteld een 'gemeenschap' te creëren waarin de woorden en gedachten van filosofen vrijelijk onder iedereen circuleren en, al is het maar op kleine schaal, licht werpen op de problemen die in deze tijd steeds complexer worden."

Het evenement, mede opgericht door Charlotte Casiraghi, Robert Maggiori en Raphael Zagury-Orly , keert aanstaande dinsdag terug voor een nieuwe editie, die duurt tot en met zondag. Vijf dagen lang wordt het Prinsdom een ​​plek van uitwisseling en reflectie, met meer dan twintig bijeenkomsten rond een centraal thema: waarheid.

In de loop der jaren zijn deze ruimtes voor dialoog geleidelijk in omvang toegenomen, soms zelfs verder dan de aanvankelijk geplande hoogtepunten. Hun bereik is ook uitgebreid naar andere locaties, zoals het Princess Grace Hospital en scholen.

Talrijke persoonlijkheden, van filosofen tot schrijvers en kunstenaars, zullen spreken en met het publiek in gesprek gaan. Dit jaar zijn onder andere komiek Gad Elmaleh , schrijver en klinisch psycholoog Sarah Chiche , journalist Mouloud Achour , pianist Karol Beffa en redacteur en schrijfster Vanessa Springora aanwezig bij de Philosophical Meetings. Een moment voor iedereen, om de komende zes dagen samen te reflecteren.

Filosofie is uniek omdat ze vaak begint met het in twijfel trekken van de betekenis van woorden. Dus, om deze discussie te openen, een vraag waarop misschien geen eenduidig ​​antwoord bestaat: wat is waarheid?

Robert Maggiori: Er is sprake van waarheid wanneer het oordeel betrekking heeft op het ding dat beoordeeld wordt. Als ik zeg "dit is een telefoon" en bewezen kan worden dat het een telefoon is, dan is mijn zin waar, en dat is de meest banale opvatting: de overeenstemming tussen de werkelijkheid en het oordeel over de werkelijkheid. Maar waarheid heeft zoveel andere betekenissen. Het is niet alleen het tegenovergestelde van onwaarheid, het is ook het tegenovergestelde van liegen, en op dat punt gaan we van het domein van kennis naar het domein van moraliteit, en in dat geval is liegen niet echt het tegenovergestelde van waarheid, want om te liegen moet je de waarheid kennen.

Raphael Zagury-Orly: Elke grote filosoof doet maar één ding: de waarheid denken. Er is niet één definitie, maar een oneindig aantal bepalingen van waarheid: waarheid als helderheid, als verheldering, transparantie, zekerheid, adequaatheid, coherentie, harmonie, onthulling... Dit zijn verschillende bepalingen die met elkaar verbonden zijn, en deze traditionele betekenaar van waarheid wordt vandaag de dag mishandeld, geschokt en geniet niet dezelfde voorrang, zelfs niet in de filosofie.

We kampen al jaren met een waarheidscrisis: het wantrouwen jegens politici en instellingen neemt toe. Hoe kunnen we de waarheid bereiken als niemand er meer in gelooft, als iedereen aan alles twijfelt? Wordt ze onhoorbaar?

Robert Maggiori: Wanneer we ons op het gebied van wetenschap of filosofie bevinden, is het een algemeen aanvaarde uitspraak dat de waarheid niet te vatten is, dat we er achteraan rennen en dat we vasthouden aan verificatieprocessen die vluchtig zijn. En de wetenschap boekt op deze manier vooruitgang, door fouten te corrigeren. Maar als we tegen iemand die de waarheid wantrouwt zeggen dat de wetenschap haar niet vindt, maar ernaar zoekt, dan kunnen ze begrijpen: "dan heeft het geen zin om te zoeken." En bijgevolg zijn alle proposities gelijkwaardig. Zo komen we vandaag de dag terecht in dit absoluut onwaarschijnlijke moeras waar elke propositie elke andere waard is. Of het nu wordt uitgesproken door een groot wetenschapper die al 30 jaar de oorsprong van alvleesklierkanker bestudeert, of door iemand die een artikel op een sociaal netwerk heeft gelezen: alles is gelijkwaardig. Dit is het tragische: de woorden van nederige en moeizame zoektochten naar de waarheid veroorzaken een groot rumoer waarin alles door elkaar loopt: meningen, standpunten, oordelen, theorieën... Raphael Zagury-Orly: Wij zijn de eersten, als filosofen, die de grenzen van de waarheid in twijfel trekken. We houden niet vast aan dogmatische concepten en we weten dat er altijd het risico bestaat van onverantwoordelijkheid, van schijn, van het verwarren van ethiek en politiek. We weten dit, maar in de context van de filosofie zijn deze risico's noodzakelijk. Filosofische vrijheid staat niet toe dat men zomaar iets zegt. Het vereist de grootste verantwoordelijkheid. De publieke sfeer van vandaag de dag maakt deel uit van een heel andere logica. Daarom pleiten we voor een reorganisatie van de discussie tussen filosofie en de publieke sfeer, gebaseerd op een zekere verhouding tot de waarheid.

Hoe definiëren we de verantwoordelijkheid die gepaard gaat met het vertellen van de waarheid: is het een collectieve plicht of een individuele verantwoordelijkheid?

Raphael Zagury-Orly: Als we koste wat kost het risico van de openbare ruimte zouden moeten vermijden, zouden we niets meer zeggen. Deze verleiding, om niets meer te zeggen in het licht van de stagnatie waar Robert het over had, bestaat vandaag de dag bij veel intellectuelen. Maar ik denk dat filosofie juist die is die deze moeilijkheid, deze tragedie, erkent en er ook een kans in ziet. Het is een manier om het risico van spreken in het openbaar te nemen. Dát is verantwoordelijkheid.

Schuilt het hedendaagse kwaad meer in leugens, zoals blijkt uit desinformatie, of in het gevoel de waarheid in pacht te hebben, in de oprechte illusie gelijk te hebben, zoals we die vandaag de dag aantreffen in publieke debatten en op sociale netwerken?

Robert Maggiori: Er zijn twee dingen: ten eerste, opzettelijke leugens. Dit zijn de leugens die verspreid worden om politieke of religieuze onrust te creëren. Er zijn instanties die werken aan het creëren en verspreiden van nepnieuws. "X" is een netwerk dat gespecialiseerd is in dit soort dingen. Het is echt een oorlogszuchtige actie, niet alleen tegen de waarheid, maar ook tegen de vrede tussen mensen, tegen vreedzaam samenleven. Dat is bijna een politiezaak. Maar het andere is ingewikkelder: het is de illusie de waarheid te vertellen, wanneer "wat ik geloof" als een vlag wordt gepresenteerd, terwijl het slechts een timide zinnetje zou moeten zijn: "Ik geloof het, maar vergeef me." Dus waarom is dat gevaarlijk? Omdat meningen worden vastgelegd door algoritmes. Omdat je tegenwoordig, wanneer je tot een bepaald netwerk behoort, altijd dezelfde vertogen tegenkomt die je mening versterken. Dit initiële "wat ik geloof" dat ik post, wordt opgepikt en versterkt totdat het iedereen in dezelfde kring doet geloven dat het de waarheid is. Daar wordt het heel ingewikkeld, omdat degene die in de illusie leeft, het zelf niet weet. Raphael Zagury-Orly: We moeten niet denken dat de waarheid een fixatie is, ze bevriest de dingen nooit. Ze nodigt ons uit tot een onvermoeibare ervaring van de vraag, van ontoereikendheid, van onbepaaldheid. We kunnen daarom voorzichtig zijn ten opzichte van bepaalde feiten en van wat we zien. Charlotte Casiraghi: Daarom is de waarheid verbonden met het onderzoek. Ik begrijp dat we voorzichtig zijn ten opzichte van feiten, maar ik geloof dat we toch moeten denken dat er een vermogen bestaat om de realiteit te benaderen. Er zijn manieren die ons, via een methode, via een ethische code, in staat stellen te garanderen dat we de realiteit kunnen benaderen zonder het prisma van onze eigen mening, onze vooroordelen en zonder onze gevoelens erop te projecteren.

We leven in een tijdperk waarin emoties steeds meer lijken te prevaleren boven objectieve feiten. Kunnen we echter stellen dat emoties ons systematisch misleiden en ons van de waarheid afhouden?

Charlotte Casiraghi: Ik denk dat het geen van beide is. Robert Maggiori: Ik zou zeggen dat het beide is. Charlotte Casiraghi: Je hoeft niet te zeggen dat affect subjectief is en dat de waarheid objectief is. Het is veel complexer dan dat. Een emotie kan geveinsd zijn, we kunnen er nooit zeker van zijn dat die oprecht is, en tegelijkertijd is er niets echter. Niemand kan in twijfel trekken wat je voelt, omdat het iets is dat niet per se gecontroleerd wordt. Dus ik denk dat het niet nodig is om te oordelen dat affect een tegenstander is van de waarheid. Aan de andere kant merken we tegenwoordig dat we vaak proberen emotionele reacties te bevorderen om een ​​geest te manipuleren of te verleiden. En dan kunnen we de relatie tot de waarheid verdraaien of vervormen om een ​​affect te creëren. Robert Maggiori: Emotie is zowel wat ons laat zien als wat ons verblindt. Zonder emotie missen bepaalde realiteiten soms hun impact. Laatst zag ik een oude vrouw in een vuilnisbak rommelen, en ik kreeg er tranen van in mijn ogen. Deze emotie kan me er zeker toe aanzetten om naar haar toe te gaan, haar te helpen, maar het is op zichzelf geen beleid. Bovendien, tussen mijn emotie en het feit dat er beleid is dat ervoor zorgt dat niemand ooit nog een oude dame in een vuilnisbak ziet snuffelen, ligt de grootste rivier ter wereld. En het gevaar is vandaag de dag dat sociale, collectieve emotie is uitgelokt door een aantal gebeurtenissen die ons hebben verenigd. Nu kunnen politici deze emotie gebruiken om zich niet met politiek in de ware zin van het woord bezig te houden, namelijk om dingen te laten gebeuren.

Heeft iedereen op de een of andere manier de macht om de waarheid te beschermen, of op zijn minst de zoektocht naar de waarheid?

Raphael Zagury-Orly: De vraag is eerder hoe we het concept van waarheid kunnen beschermen? Misschien moeten we onze tijd niet besteden aan het beschermen ervan. Het concept van waarheid moet worden blootgesteld aan de realiteit, aan feiten, aan emoties; het moet worden blootgesteld. Het moet openstaan ​​voor alles wat ons overkomt, inclusief sociale media. We zouden het concept van waarheid in de filosofie daarom beschermen door het bloot te leggen en daarmee alle risico's van deze blootstelling aan deze opkomende mensheid, aan deze technologische vragen die op ons afkomen en ons op een vrij duidelijke manier overweldigen, te nemen. Maar dat betekent niet dat we geen modaliteiten van filosofisch denken zullen vinden die in staat zijn om op deze nieuwe situaties te reageren.

Zijn er niet situaties waarin liegen de voorkeur verdient boven de waarheid? Waar het soms juist of zelfs noodzakelijk is?

Robert Maggiori: Kant zou flauwvallen omdat je volgens hem nooit kunt liegen, maar in dit geval sprak hij onzin. Als het doel van moraliteit, om het simpel te zeggen, is om goed te doen, dan is het duidelijk dat liegen soms meer goed doet dan de waarheid vertellen. Ik sluit af met wat Jankélévitch vijf keer in zijn lezing citeerde: "Als de Gestapo bij je aanbelt en je hebt een lid van het verzet in de kelder verstopt, en ze vragen je: "Verstop je een lid van het verzet?", dan vertel je een leugen die meer waar is dan de waarheid, als je "nee" antwoordt." Omdat het het welzijn van degene die verborgen werd, waarborgt.

Herinnert u zich uw eerste leugen, of als dat niet lukt, een leugen die u in uw kindertijd tegen uw ouders vertelde?